Σαράντα χρόνια "Τραγούδια του καιρού μας"

Σαράντα χρόνια Τραγούδια Του Καιρού Μας

του Ηρακλή Οικονόμου

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΜΕΤΡΟΝΟΜΟΣ

Τα Τραγούδια Του Καιρού Μας είναι ένας δίσκος σε μουσική Σταύρου Κουγιουμτζή, στίχους Μιχάλη Μπουρμπούλη (5), Άκου Δασκαλόπουλου (3), Μάνου Ελευθερίου (1), Βαρβάρας Τσιμπούλη (1) και ένα ποίημα του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, και ερμηνεία Κώστα Σμοκοβίτη και Αιμιλίας Κουγιουμτζή. Κυκλοφόρησαν το φθινόπωρο του 1977 κι από τότε θεωρούνται μια υποσημείωση στη δισκογραφία του Κουγιουμτζή - μια υποχρεωτική, τυπική αναφορά.

Γιατί, άραγε; Ήταν ο πληθωρισμός της εποχής; Ήταν η απουσία κάποιου τρανταχτού ονόματος στους ερμηνευτές; Μήπως δεν προωθήθηκε αρκετά από τον μηχανισμό για λόγους που θα μας μείνουν για πάντα άγνωστοι; Μήπως ο ίδιος ο Κουγιουμτζής δεν πίστεψε ποτέ σ’ αυτό τον δίσκο, έχοντας …τερματίσει με την προηγούμενη σοδειά του από το «Νάτανε το’21» μέχρι τις «Λαϊκές Κυριακές»;

Σε κάθε περίπτωση, η λήθη δεν ταιριάζει στα Τραγούδια Του Καιρού Μας. Και ο βασικός λόγος γι’ αυτό είναι η αίσθηση που αποκομίζεις ακούγοντάς τα. Τα Τραγούδια Του Καιρού Μας είναι τραγούδια της απουσίας, αλλά όχι τραγούδια της απώλειας. Είναι τραγούδια της δεύτερης ευκαιρίας, της δυνατότητας, και όχι του οριστικού αποχαιρετισμού. Και υπ’ αυτή την έννοια, είναι τραγούδια μιας ρευστής και σύνθετης συναισθηματικής υφής, όχι οριστικά, όχι τελεσίδικα.

Στο «Καλοκαίρι το Μορτάκι» του Άκου Δασκαλόπουλου ακούμε: «Κι εγώ στο χαμηλό πορτάκι / θέλω να μπω κι όλο ζητώ μιαν αφορμή». Η τρέχουσα απουσία μπορεί να πάψει, το χαμηλό πορτάκι μπορεί τελικά να ανοίξει, και οι δυο ήρωες να συναντηθούν. Το ίδιο και στο «Σαν τα τριαντάφυλλα»: «Στείλε μου, Κοσμά, ένα γράμμα / να ’ρθω στον Παράδεισο / να σου φέρω να φορέσεις / τ’ άσπρο σου πουκάμισο». Ακόμα και ο θάνατος δεν επαρκεί για να επέλθει η οριστική απώλεια όταν μπορείς πάντα να πας μια βόλτα στον παράδεισο για να συναντήσεις τον φίλο ή τον αγαπημένο σου.

Το ίδιο και στο ποίημα του Λαπαθιώτη «Το δρομάκι το παλιό», όπου η συνάντηση των δύο ερωτευμένων απλώς αναβάλλεται: «Ήρθ’ απόψε από νωρίς για να σ' ανταμώσω / μα ήμουν, απ' τις ευωδιές, λαγγεμένος τόσο». Το ίδιο και στη «Μικρή οθόνη»: «Το κορίτσι στην Ανάφη είναι μελαγχολικό / κι όλο γράμματα μου γράφει και ρωτάει πώς περνώ». Δεν φεύγει το κορίτσι, τελεσίδικα, μα και δεν είναι τελεσίδικα εδώ. Ακόμα και στο πιο «αποχαιρετιστήριο» τραγούδι, το συγκλονιστικό «Θα βάλω ρούχο δανεικό», ο Μιχάλης Μπουρμπούλης βάζει τον ήρωά του να μπαρκάρει όχι για να φύγει από το αντικείμενο του έρωτα, αλλά για να το συναντήσει: «και σε καράβι φορτηγό / στις μηχανές τεχνίτης / θα βγω στον κόσμο να σε ’βρω / φτωχός κι ερημοσπίτης».

Αλλά και ως προς τη μουσική δεν υπάρχει μία μόνο ατμόσφαιρα, δεν υπάρχουν μονόπαντες καταστάσεις, «χαρούμενο» τραγούδι, «λυπημένο» τραγούδι, και πάει λέγοντας. Δεν μπαίνει ταμπέλα στις συνθέσεις του Κουγιουμτζή, διότι ο ίδιος δεν γράφει μουσική με στόχο να κολακέψει μια ήδη υπάρχουσα συναισθηματική κατάσταση του ακροατή και να εκβιάσει μια στοχευμένη αντίδρασή του. Αυτή είναι η μέθοδος της αγοράς, που τόσο έντονα βλέπουμε να εφαρμόζεται σήμερα στο τραγούδι μας - μια λογική μάρκετινγκ όπου το συναίσθημα πρέπει να απλοποιείται, να πακετάρεται, και μετά να δίνεται σε ισχυρές δόσεις στον ασθενή - αγοραστή - ακροατή. Αντίθετα, εδώ ο ακροατής είναι αυτός που πρέπει να ακολουθήσει το συναίσθημα του δημιουργού, να το αφουγκραστεί μέσα στο βάθος του και τις απρόσμενες μεταπτώσεις του. Δίχως ευκολίες, με μπούσουλα μόνο την πηγαία, πλατιά μελωδικότητα του Κουγιουμτζή.

Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να αγαπάμε τα Τραγούδια Του Καιρού Μας. Εμένα μου έρχονται αυθόρμητα τουλάχιστον τρεις: «Το καλοκαίρι το μορτάκι», «Θα πάρω ρούχο δανεικό», «Σαν τα τριαντάφυλλα». Αλλά αν το καλοσκεφτείς, δεν γίνεται να αφήσεις απ’ έξω το «Λεωφορείο» και το «Παίρνω τους δρόμους» που ακτινοβολούν την αξιοπρεπή πικρία του Κουγιουμτζή. Και η «Μικρή οθόνη» και το «Μπλου-τζιν» άξια επίσης, καθώς μπλέκουν το κοινωνικό με το προσωπικό, τα ερωτικά γράμματα με το επεισόδιο της TV και τα φιλιά με τη διαδήλωση. Και κάπως έτσι παίρνεις όλο το πακέτο και φεύγεις.

Συνολικά, ο δίσκος αποτελεί αξιοπρόσεκτο δείγμα μιας τραγουδοποιΐας που, απέναντι στον ένα μονόδρομο της σάχλας και τον άλλο μονόδρομο της μοναξιάς, επιλέγει τη λεωφόρο του σύνθετου συναισθήματος. Υπ’ αυτή την έννοια, μέσα στην τωρινή αβάσταχτη βαρεμάρα του ελληνικού τραγουδιού, τα Τραγούδια Του Καιρού Μας διατηρούν τη διαχρονικότητα και την επικαιρότητά τους, δικαιώνοντας απόλυτα τον τίτλο τους σαράντα χρόνια μετά.